İŞLEME

İşleme; çeşitli iplikler ve farklı iğnelerle keçe, deri, dokuma vb. malzemeler üzerinde yapılan bezemelerdir. Sarayda başlayan işleme sanatı zamanla gerçek bir halk süsleme sanatı haline gelmiştir. İşleme teknikleri ve iğneler; coğrafi, sosyal, ekonomik şartlar, estetik değerler doğrultusunda yüzyıllarca değişikliğe uğrayarak günümüze ulaşmıştır.

Türk işleme teknikleri uygulanan iğne biçimine göre; dokumanın iplikleri üzerinde yürütülen (Çin iğnesi, Romanya iğnesi, Girit iğnesi, Fransız düğümü, hesap iğnesi, balıksırtı, susma, civan kaşı vb.), dokumanın iplikleri çekilerek (fisto nakışı, ciğer deldi çeşitlemeleri), dokumanın iplikleri kapatılarak (Buhara atması, Jakobyen atması, Maraş işi, aplike, boncuk işi, pul işi vb.), dokumaların iplikleri bağlanarak (yama işi, kumru gözü, Antep işi, geçme işi vb.) yapılan iğneler olmak üzere gruplanabilir.

HAM MADDESİ HAYVANSAL MALZEMELER OLAN GELENEKSEL  SANATLAR

Hayvandan elde edilen el sanatlarını, deri, kürk, boynuz, kemik gibi kullanılan malzemelere ve kullanım alanlarına göre sınıflandırmak mümkündür.

Yemenicilik

Ayağa giyilen yemeniler, çok çeşitlidir. Daha çok kulaklı yemeni, Halep annubi, kara yemeni, gül şeftali yemeni vb. çeşitleri bulunmaktadır. Yemeniler, zahtiyanın rengine göre siyah, annabi (mor), gül şeftali adı verilen parlak kırmızı renklerde olmaktadır.

Çarık

Günümüzde yapılan çarıklar genellikle halk oyunları veya gösterilerde kullanılmaktadır. Eskiden çarıklar genellikle manda ve öküz derilerinden yapılmaktaydı. Çarıklar ayak ölçüsünde kesilip, kenarlarına açılan deliklerden geçirilen sırımla bağlanarak kullanılmaktadır.

Saraçlık

Koşum takımlarının yapımı, tamiri ve süsleme işlerine saraçlık denilmektedir. Atın boyuna uygun olarak yapılan koşum takımları, atın hareketlerini kolaylaştırmak ve zararlı çarpmalardan korumak için yapılmaktadır. Koşumculukta genellikle manda derisi kullanılmaktadır.

Gölge Oyunu Tipleri

Karagöz bir “gölge oyunu”dur. Bu oyun, deriden kesilmiş birtakım şekillerin arkadan ışık verilerek beyaz bir perde üzerine yansıtılması temeline dayanmaktadır. Tasvirler cam deri tekniği ile tabaklanan, şeffaflaştırılmış deve, düve, at, eşek derilerinden yapılmaktadır.

HAM MADDESİ AĞAÇ-AHŞAP OLAN GELENEKSEL SANATLAR

Ağaç işçiliği geleneksel sanatlarımız arasında önemi bir paya sahiptir. Türkler İslamiyet’ten önce Orta Asya’da ağacı kutsal saymış, bunu sanat yapıtlarında kullanmışlardır.

Ağaç-ahşap işçiliği; Anadolu’da Selçuklu döneminde gelişmiş, kendine özgü bir şekil almıştır. Selçuklu, Beylikler dönemi ağaç eserleri daha çok mihrap, cami kapısı, dolap kapakları gibi mimari elemanlar olup gerçekten çok üstün işçilik göstermektedir. Osmanlı Dönemi ahşap işçiliğinde sadelik hakim olmuş, çeşitli teknikler daha çok sehpa, kavukluk, yazı takımı, çekmece, sandık, kaşık, taht, rahle, Kuran muhafazası gibi kullanım eşyası, pencere, dolap kapağı, kiriş, konsol, sütun başlığı, tavan, mihrap, minber (vaaz kürsüsü), sanduka gibi mimari öğelerde uygulanmıştır.

Baston Asa

Zonguldak, Bitlis-Ahlat, Gaziantep, Bursa, İstanbul-Beykoz, Ordu illerinde halen devam eden baston yapımcılığı ile günümüze ulaşmıştır. İşçiliğinin yanı sıra hammaddesine göre değer kazanan bastonların sap kısımları gümüş, altın, kemik, sedef gibi malzemelerden; gövde kısımları gül, kamış vb. ağaçlardan yapılmaktadır.

Müzik Aletleri

Müzik aletleri ağaç, bitki, hayvan bağırsakları, kıl, kemik, boynuzlardan yararlanılarak yapılmaktadır.

Semercilik

Yük taşımak amacıyla eşek, katır, beygir gibi binek hayvanlarının sırtına yerleştirilen ağaç iskeleti yastığa semer denilmektedir. Ağaç, metal, saz, deri, dokuma gibi malzemelerden hazırlanmaktadır.

Kaşıkçılık

Kaşıkçılık, Anadolu’nun bazı yörelerinde günümüzde de sürdürülen el sanatlarındandır. Tahta kaşık yapımında genellikle şimşir, meşe veya armut gibi ağaçlar kullanılmaktadır.

Tarım, Mutfak Araçları Yapımı

Sapı ağaçtan ucu demirden yapılan kazma, kürek, orak vb. araçlar ile mutfak araçlarından; kova, külek, yayık, kepçe, kaşık, bıçak vb. araçlar da ağaçtan yapılmaktadır.

HAM MADDESİ TAŞ OLAN GELENEKSEL SANATLAR

Türk sanatında geniş bir alanı içine alan dekoratif taş işçiliği, başlangıcından bu yana devirlerin üslubuna uygun olarak değişiklikler göstermiş olsa da ustalıkta yüksek kalitesini her zaman korumuştur.

Taş işçiliğimizin en güzel örneklerini; taç kapılarda, şehir ve saray duvarlarında, cami, medrese gibi yapıların avlu, ana kapılarında, sütun başlıkları, minare şerefeleri, mihrap, minber, çeşme, sebil ve şadırvanlarda görmek mümkündür.

Taş İşçiliği (Mimari, Çeşmeler, Mezar Taşları)

Mermer İşçiliği

Mermer; başkalaşıma uğramış kireçtaşıdır. Güzel bir parlaklık verilebilen ve çeşitli sanat dallarında kullanılan bir çeşit taştır.

Süs Taşları İşçiliği

Takılar, tespihler, ağızlık, pipo, baston vb. aksesuar ile günlük kullanım eşyaları yapımında kullanılan taşlar olarak sıralamak mümkündür.

Lüle Taşı İşçiliği

Halen Eskişehir’de tütün çubuğu, pipo vb. yapımında kullanılan lüle taşından eskiden kap-kacak, kutu, fincan, heykel yapıldığı bilinmektedir.

Oltu Taşı İşçiliği

Oltu taşı; siyah, parlak, kavlı biçimde kırıkları olan tıraşlanabilir bir linyit türüdür. Türkiye’de Erzurum’un Oltu ilçesinde Oltu taşından sigaralık, tespih yapılmakta; yine altın ve gümüşle birlikte kullanılarak takı  yapımında kullanılmaktadır.

HAM MADDESİ TOPRAK OLAN GELENEKSEL SANATLAR

Seramik-Çini

Seramik yapımı için her toprak türü uygun değildir. Seramik için elverişli toprak kildir. Seramiğin ham maddesi kil olup elde, kalıpta veya tornada biçimlendirilmiş, fırınlanmış her tür eşyanın genel adıdır.

Seramiğin kullanımı insanların ateşi bulmaları ile başlamaktadır. İnsanoğlunun suyu taşımak, muhafaza edebilmek için kaplar yapma zorunluluğundan seramik doğmuştur. Yüzyıllar boyunca, kap kacak yapımında kullanılmış, gerek eski çağlarda gerekse günümüzde yapı tuğlası üretiminde yararlanılan bir gereç olmuştur.

Osmanlı döneminde daha çok saray, cami, medrese ve türbeler için üretilen seramikler, 17. yüzyıldan sonra çeşitliliğini yitirmeye başlamıştır. 18. yüzyılda İznik’teki çinicilik sanatı tamamen kaybolmuştur. 19. ve 20. yüzyılda çinicilik eski İznik çinileri motiflerinin taklitlerine dönülmüştür. Günümüzde çini merkezi Kütahya’dır. Burada daha ziyade Selçuklu renk, desenler taklit edilerek üretim yapılmaktadır.

Çömlekçilik

Çömlekçilik Anadolu’da çok eski bir geçmişe sahiptir. Çamur, kolaylıkla elde edilen ham maddelerin en eski ve kullanışlı olanıdır.

Anadolu’da üretilen çömlekler genellikle sulandırılmış çamurla sırlanmakta ve açık ateşte pişirilmektedir. Günümüzde çömlekçilik sanatı birkaç yörede az sayıda ustasıyla devam etmektedir.

Cam Sanatı

Camın sanatsal içeriği kendini sürekli geliştirmiştir. Cam sanatı ürünlerinin kullanım alanları oldukça geniştir. Mimari, aydınlatma, takı ve süs eşyaları ile mutfak eşyaları bu alanların başında gelmektedir.

Geleneksel Türk Cam Sanatı’nda “Beykoz İşi” olarak bilinen gülabdan, ibrik, laledan, fincan ve tabaklar, daldırmalar, hokkalar Osmanlı döneminin önemli örnekleri olup günümüzde de bu formlar üretilmeye devam etmektedir.

HAM MADDESİ METAL OLAN GELENEKSEL SANATLAR

Ham maddesi metal olan geleneksel sanatları kullanılan madene, kullanım alanına, tekniklerine vb. sınıflandırmak mümkündür. Bizans döneminde Anadolu’nun gelişmiş maden sanatı atölyelerinin bulunduğu bilinmektedir.

Büyük Selçuklular sanatın birçok dalında olduğu gibi maden sanatının gelişiminde de önemli rol oynamışlardır. Yine Osmanlı döneminde Anadolu’da, Balkanlarda maden sanatının doruk noktasına ulaştığı bilinmektedir.

Gaziantep, Kahramanmaraş, Mardin, Diyarbakır, Siirt, Tokat, Malatya, Elazığ, Erzurum, Trabzon, Giresun, Ordu, Sivas, Tokat, Kayseri, Çankırı, Çorum, Amasya, Kastamonu, Konya, Burdur, Denizli, Afyon, Kütahya, Balıkesir, Bursa, İstanbul, Edirne Osmanlı döneminde olduğu gibi günümüzde de maden sanatının merkezi olan illerdir.

Demircilik

Demir, kapı tokmakları, mutfak araçları, tarım araçları, hayvan koşumları, mimaride kullanılan araçlar, müzik aletleri vb. yapımında kullanılmaktadır.

Bakırcılık

Anadolu sanatında önemli bir yeri olan bakır, süslemeye de çok elverişli bir madendir. Günlük kullanımda kap-kacak, takılar, miğferler, kapılarda, kapı süslemelerinde yapı unsuru olarak kullanılmıştır.

Altın-Gümüş İşleri

Telkâri, savat, dövme, dökme vb. teknikler kullanılarak altın ve gümüşten kuyumculuk, takı, günlük kullanım eşyaları ve aksesuarlar  yapılmaktadır.

Telkâri

İnce altın veya üç boyutlu nesne oluşturacak biçimde henüz ısıyla edindiği plastik niteliği kaybetmeden işleme tekniğidir. Telkâri genellikle takılarda, fincan zarflarında, kutularda karşımıza çıkmaktadır.

Bıçakçılık

Bir sapla keskin bir ağızdan oluşan kesme aygıtı olan bıçağın, Anadolu’da tarih öncesi dönemlerden beri kullanıldığı bilinmektedir. Bıçaklar biçimlerine göre; pala, hançer, gaddare, saldırma vb. isimler almaktadır. Bıçak yapımında XIX. yüzyıl ortalarından itibaren el işçiliğinin yerini makinelerin almıştır. Anadolu’nun bazı yörelerinde özellikle Trabzon Sürmene’de el işi bıçak yapımı sürmektedir.

çinicilik, bakırcılık, halıcılık, kilimcilik, çeşitli müzik aletleri yapımı, kumaş dokumacılığı, ebru sanatı, tülü-kendir dokuma, taş bebek yapımı, yazma-yemeni, yorgancılık, ahşap oymacılığı, oya işleme, semercilik, gümüş işlemeciliği, telkâri-kündekâri yapımı, baston yapımcılığı